Баланың мектепке дайын екенін қалай білу? (тест-мақала)
Маманның көмегінсіз, өз бетінше баланың мектепке дайын екенін қалай білу? Әдетте, мектепке түсу кезінде психологтар, қабылдау комиссиялар қандай тест және әдістемелер пайдаланады?
Сұрақтарды бақылау және оларға жауап беру арқылы, ата-аналар «ержеткендік» деңгейін бағалай алады. Сұрақтар психолог Джеральдина Чейни әзірлеген.
Таным дамуының бағасы
Бала негізгі ұғымдарды пайдалана ма (мысалы: оң/сол, үлкен/кіші, жоғары/төмен, соған/одан және т.б.)?
Умеет ли ребенок классифицировать, например: назвать вещи, которые могут катиться; назвать одним словом группу предметов (стул, стол, шкаф, кровать – мебель)?
Бала жіктей ала ма, мысалы: домаланатын нәрселерді айтып беру, топ затты бір сөзбен айту (стул, стол, шкаф, керует – жиһаз)?
Қарапайым тарихтың аяғын бала болжай ала ма?
Бала өз ойында, ең болмаса 3 нұсқауды сақтап және оны орындай ала ма (шұлықты кию, ванна бөлмесіне барып, жұын, содан кейін маған орамал алып кел)?
Бала әліпбидің бас және кіші әріптердің көпшілігін айта ала ма?
Негізгі тәжірибені бағалау
Бала ересектерді поштаға, дүкенге, сберкассаға шығарып салғаны болды ма?
Бөбек библиотекада болды ма?
Бөбек ауылда, зоопаркта, музейде болды ма?
Сізде әрдайым бөбегіңізге оқуға, тарихтерді айтуға мүмкіндігіңіз бар ма?
Бала бірдемеге аса ықылас білдіре ме? Онда хобби бар ма?
Тіл дамуын бағалау
Бала оның айналасыңдағы негізгі заттарды белгілеп айта ала ма?
Ересектірдің сұрақтарына жауап беру оған қиын емес пе?
Бала әртүрлі заттардың қандай қызмет жасайтының түсіндіре ала ма, мысалы, шаңсорғыш, щетка, тоңазытқыш?
Бала заттардың қайда орналасқанын түсіндіре ала ма, мысалы, столдың үстінде, стулдың астында және т.б.?
Бала тарихтерды айту, онымен болған небір жағдайларды сипаттау жағдайында ма?
Бала сөздерді ширақ айта ала ма?
Оның тілі грамматика көзқарасынан алғанда дұрыс па?
Бала жалпы әнгімеге қатысу, қанда да бір ситуацияны ойнау, үйдегі сауық кешіне қатысу жағдайында ма?
Эмоциялық даму деңгейін бағалау
Бала үйде және құрдастарының арасында көңілді болып көріне ме?
Балада көп нәрсені жасай алатын адам ретіндегі бейне қалыптасты ма?
Балаға күн тәртібіндегі өзгерістерге, жаңа қызметке өтуге «ауыстырылып кету» қиын емес па?
Бала өзбетінше ойнауға (ойнауға, сабақ оқуға), басқа балалармен тапсырманы орындауға жарысуға қабілетті ме?
Араласу икемін бағалау
Басқа балалардың ойына кірісе ме, олармен бөлісе ме?
Ситуация талап еткен жағдайда, ол кезекті сақтай ма?
Бала басқаларды бөлмей тыңдауға қабілетті ме?
Денелік дамуын бағалау
Бала жақсы ести ме?
Бала жақсы көре ме?
Бір шама уақыт ішінде тыныш отыруға қабілетті ме?
Моторлық имкемдер координациясы дамыған ба (доп ойнай ала ма, секіре ала ма,
сүйенішті ұстамай, ересектің көмегінсіз баспалдақпен төмен түсіп және көтеріле
ала ма, …)?
Бала ширақ және әуесті болып көріне ма?
Ол дені сау, тоқ, дем алған болып көріне ма (күннің негізгі бөлігінде)?
Айырманы көруді бағалау
Бала ұқсас немесе ұқсас емес нысанда теңдестіре ала ма (басқаға ұқсас емес сүретті тап)?
Бала әріп және қысқа сөздерді айыра ала ма( мысық/жыл, б/п…)?
Көру есі
Егер алдымен 3 сүреті бар серияны көрсетіп, содан кейін біреуін алып тастаса, бала сүреттің жоқ екендігін байқай ма?
Бала өз атын және күнделікті өмірде кездесілетін заттарды білеме?
Көру қабылдауы
Бала сүреттер сериясын жөн-жөнімен қоюға қабілетті ма?
Солдан оңға қарай оқитынды ол түсіне ма?
Өз бетінше, ешкімнің көмегінсіз 15 элементтен жұмбақ құра ала ма?
Сүретті түсіндіріп, ол бойынша кішкене әнгіме құра алама?
Есту қабілетінің деңгейі
Бала сөздерді ұйқастыра ала ма?
Әртүрлі дыбыстарға басталатын сөздерді ажырата ала ма, мысалы, орман/салмақ?
Ересектерден кейін бірнеше сөз немесе цифрлар қайтала ала ма?
Бала тарихтың негізгі ойын және әрекеттердің тізбегін қайталап айтып беруге қабілетті ма?
Кітаптарға қатынасты бағалау
Баланың кітаптарды өз бетінше қарауға ыңтасы туындамай ма?
Оған дауыстап оқығанда, ол зейін салып және қанағаттанып тыңдай ма?
Сөздер және олардың мағыналары тұралы сұрақ қоя ма?
Жоғарда көрсетілген сұрақтарға жауап бергеннен, қорытындыларды талдағаннан кейін, мектепке түсетін кезде балалар психологтарының пайдаланатын, бір қатар тесттерін өткізуге болады.
Тесттер барлығы бірден өткізілмейді, басқа уақытта, баланың көңіл күй жақсы болғанда ғана. Ұсынылған тесттердің бәрін өткізуге міндетті емес, бірнешесін ғана тандаңыз.
1. Психоәлеуметтік кемелділік дәрежесі (ой-өрісі) –
С. А. Банков ұсынған сұхбаты.
Бала мынадай сұрақтарға жауап беру тиіс:
Өз тегінді, атынды, әкеннің атын айтшы.
Әкеннің, шешеннің атын мен әкелерінің аттарын айтшы.
Сен қызсың ба немесе баласын ба? Өскенде сен кім боласын- аға немес апа ма?
Сенде аған, апан бар ма? Кім үлкен?
Сен неше жастасын? Бір жылдан кейін нешеде боласын? Екі жылдан кейін ше?
Қазір таңертең немес кеш па (күндіз немесе таңертен)?
Сен қашан таңертеңгі асты ішесін – кешке немесе таңертең бе?
Сен қашан түскі асты ішесін – таңертең немесе күндіз бе?
Не ертерек болады – түскі немесе кешкі ас?
Сен қайда тұрасын? Өз үйінің мекен жайын айтшы.
Сенің әкен мен шешен кім болып жұмыс істейді?
Сен сүрет салуды жақсы көресің бе? Мына лента қандай түсті ( көйлек, қарындаш)
Қазір жылдың қандай уақыты – қыс, көктем, жаз немесе күз ба? Сен неге олай санайсың?
Шанаға қандай уақытта сырғанауға болады – қыста немесе жазда ма?
Неге қар жазда емес, қыста болады?
Пошташы, дәрігер, мұғалім не істейді?
Мектепте парта, қоңырау не үшін керек?
Сен мектепке барғын келе ма?
Өзіннің оң көзіңді, сол құлағынды көрсет. Көздер, құлақтар не үшін керек?
Сен қандай жануарларды білесің?
Қандай құстарды білесің?
Қайсы үлкен – сиыр немесе ешкі ма? Құс немесе ара ма? Кімде аяқ көп: әтеш немесе итте ма?
Не көп: 8 немесе 5; 7 немесе 3? Үштен алтыға шейін, тоғыздан екіге шейін.
Егер байқаусызда біреудің затын сындырып алсан, не істеу керек?
Жауаптарды бағалау
Дұрыс жауап үшін, бір пункттың астындағы сұрақтарға бала 1 балл алады (бақылауды қоспағанда). Пункттың астындағы дұрыс немесе толық емес жауаптар үшін бала 5 балл алады. Мысалы, дұрыс жауаптар: «Папам инженер болып істейді», «Иттің әтештен көрі аяғы көбірек.»; толық емес жауаптар: «Таня мамам», «Папам жұмыста жұмыс істейді».
Бақылау тапсырмаларына мына сұрақтар жатады 5, 8, 15,22. Олар былай бағаланада:
№5 – бала неше жаста екенін санап, айта алады -1 балл, айларын есептеп жылын айтады – 3 балл.
№8 – қаланы атап, толық үйдің мекен жайы үшін – 2 балл, толық емес – 1 балл.
№ 15 – әрбір дұрыс көрсетілген қолданған мектептің атрибутикасы үшін – 1 балл.
№ 22 – дұрыс жауап үшін -2 балла.
№ 16 –мыналармен бірге бағаланады: №15 и № 22. Егерв № 15 бала 3 балл алса, ал №16 – оңды жауап болса, онда оның мектепте оқуда деген оңды мотивациясы бар, деп саналады.
Нәтижені бағалау: бала – 24-29 балл алды, ол мектепке кемелденген деп саналады,
20-24 – орташа-кемелденген, 15-20 – психоәлеуметтік кемелденудің төмен деңгейі.
2. Мектептік кемелденудің Керн – Йирасиктың бағдарлы тесті психиқалық дамудың жалпы деңгейін, ойлау дамудың деңгейін, тыңдау қабілетің, үлгі бойынша тапсырмаларды жасауды, еркін психикалық қызметің айқындайды.
Тест 4 бөліктен тұрады:
• тест “Адамның сүреті”(ердің мүсіні);
• жазу әріптерден фразаларды көшіру;
• нүктелерді көшіру;
• сұрақнама.
• Тест “ Адамның сүреті ”
Тапсырма
«Мұнда (көрсетіледі, қайда), өзің жасай алатындай, бір ағаны сүретте». Сүреттеу кезінде баланы түземе («сен құлағын салуды ұмытып кеттің»), ересек адам үнсіз бақылайды.
Бағалау
1 балл: ердің мүсіні сүреттелді (ер адамның киім элементтары), басы бар, денесі, аяқ-қолы, басы денесімен мойны арқылы қосылған, ол денесінен үлкен болмауы тиіс; басы денесінен кіші; басында – шаш, бас киімі болуы мүмкін, құлақтар; бетінде – көздер, мұрын, ауыз; қолдарында бес саусағы бар; аяқтары қайқайған (аяқ басы немесе бәтенкі); мүсін синтетикалық әдіспен сүреттелген (контур тұтас, аяқ пен қолдары, бекітілмей денеден өсіп тұрған сияқты.
2 балл: сүреттеудің синтетикалық әдісінен басқа, барлық талаптарды орындау, әлде егер синтетикалық әдіс болса,бірақ 3 детальдар салынбаса: мойын, шаш, саусақтар;беті түгел сүреттелсе.
3 балл: мүсіннің басы бар, дене, аяқ қол (қолы мен аяғы екі сызықпен салынса); мыналар болмауы мүмкін: мойын, құлақтар, шаш, киім, қолдағы саусақтар, аяғындағы аяқ бастары.
4 балл: басы мен денесі бар қарапайым сүрет, қолы мен аяғы сүреттелмеген, бір сызық түрінде болуы мүмкін.
5 балл: нақты дене бейнелеуінің жоқтығы, аяқ қолы жоқ; каракульдар.
• Жазу әріптерден фразаларды көшіру;
Тапсырма
“Қара, мында бірдеме жазылған. Мына жерге осылай көшіруге (жазылған фразанын астын көрсет), қалай жазсаң да тырыс”.
Бір бетке кіші әріптермен фраза жазаңыз, бірінші әріп –басты:
Олар көже ішті.
Бағалау
1 балл: үлгіні жақсы және толық көшірді; әріптер үлгіден кішкене үлкендеу болуы мүмкін, брақ 2 есе емес; бірінші әріп – басты; фраза ұш сөзден тұрады, олар бетте көлбеу орналасады (кішкене горизонтальдан ауытқуы мүмкін).
2 балл: үлгі түсінікті етіліп көшірілген; әріп мөлшері және горизонталь жағдайы есептелінбейді (әріп үлкен болуы мүмкін, жол жоғары немесе төмен кетуі мүмкін).
3 балл: жазу ұш бөлікке бөлінген, тіпті 4 әріпті түсінуге де болады.
4 балл: үлгімен ең болмаса 2 әріп сәйкес, бір жол көрінеді.
5 балл: түсініксіз каракульдер, сызбалар.
• Нүктелерді көшіру
Тапсырма
“Мында нүктелер сүреттенген. Осындайларды қасына салып көр.”.
Үлгіде бір бірінен тең қашықта, горизонталь және вертикаль бойынша орналасқан 10 нүкте бар.
Бағалау
1 балл: үлгіні нақты көшіру, жол немесе столбтан кішкене ауытқуы мүмкін, сүретті кішірейту, үлкейтуге болмайды.
2 балл: нүктелердің саны және орналасуы үлгіге сәйкес, үш нүктеге дейін арасындағы қашықтың жартысына ауытқуы мүмкін; нүктелер дөнгелекке ауыстырылуы мүмкін.
3 балл: сүрет жалпы үлгіге сәйкес, биіктігі мен ені бойынша 2 еседен көп аспайды; нүкте саны үлгіге сәйкес болмауы мүмкін, бірақ олар 20-дан көп және 7-ден аз болмауы тиіс; дерлік сүреттің айналымы тіпті 180 градусқа да.
4 балл: сүрет үлгіге сәйкес келмейтін нүктелерден құрылған.
5 балл: түсініксіз каракульдер, сызбалар.
Әрбір тапсырманың бағалауынан кейін барлық баллдар қосылады. Егер бала сомасында барлық үш тапсырмалар бойынша мыналарды жинақтаса:
3-6 баллдар – онда мектепке дайындығы жоғары деңгейде;
7-12 баллов – орташа деңгей;
13 -15 баллов – дайындықтың төмен деңгейі, бала ақыл-ойын және психикалық дамуын қосымша тексеруге мұқтажды
• СҰРАҚНАМА
Ақыл – ойдың жалпы деңгейін, ой-өрісін, дамудың әлеуметтік сапасын анықтайды
Сұхбат «сұрақ-жауап» түрінде өткізіледі.Тапсырма мынадай болып айтылуы мүмкін: “Қазір мен сұрақ қоямын, ал сен оларға жауап беруге тырыс”. Егер балаға бірден жауап беру қиын болса, оған бірнеше жетекші сұрақтармен көмектесуге болады. Жауаптар баллмен жазылады, содан соң қосылады.
Қай жануар үлкен – ат немесе ит?
(ат = 0 балл;
бұрыс жауап = -5 балл)
Таңертен біздер таңғы асты ішеміз, ал күндіз …
(түскі асты ішеміз, көже ішеміз,ет = 0;
Кешкі асты ішеміз, ұйықтаймыз және басқа дұрыс емес жауаптар = -3 балл)
Күндіз жарық, ал түнде…
(қараңғы = 0;
бұрыс жауап = -4)
Аспан көк, ал шөп …
(жасыл = 0;
бұрыс жауап = -4)
қызыл шие, алмұрттар, қара өріктер, алмалар – ол не?
(жемістер = 1;
бұрыс жауап = -1)
Неге поездан ерте шлагбаум түседі?
(поезд автомобильмен соқтығыспау үшін; ешкім зардап шекпеу үшін және т.б. = 0;
Бұрыс жауап = -1)
Москва, Одесса, Санкт-Петербург деген не? (басқа қалаларды айту)
(қалалар = 1; станциялар = 0;
Бұрыс жауап = -1)
Сағат неше? (сағаттарда көрсету, шын немесе ойыншық)
(дұрыс көрсетілген = 4;
Тек бір сағат немесе сағаттың төрт бөлігі көрсетілген = 3;
Сағат білмейді = 0)
Кішкентай сиыр – ол бұзау, кішкентай ит – ол…, кішкентай қой – ол…?
(күшік, қошақан = 4;
тек бір ғана дұрыс жауап = 0;
бұрыс жауап = -1)
Ит тауыққа немесе мысыққа көбірек ұқсай ма? Немен? Оларда не ұқсасатық?
(мысыққа, себебі оның 4 аяғы, жүні, құйрығы, тырңағы бар (бір ұқсастығы жетеді) = 0;
мысыққа түсіндірмей-ақ = -1
тауыққа = -3)
Неге барлық автомобильдерде тежегіштер бар?
(екі себеп көрсетілген: таудаң түскенде тежеу, тоқтауға, соқтығыстан қашу және тағы басқа = 1;
бір себеп = 0;
бұрыс жауап = -1)
Балға мен балта нелерімен ұқсас бір біріне?
(екі жалпылық белгі: олар ағаштан және темірден жасалынған, олар құралдар, олармен шегелер қағады, олардың сабы бар және т.б. = 3;
бір ұқсастық = 2;
бұрыс жауап = 0)
Немен мысық пен тиын ұқсайды бір біріне?
(олар жануар деген анықтама, немесе екі жалпы белгіні келтіру: оларда 4 аяқ, құйрық, жүн, олар ағаштарға шыға алады және т.б. = 3;
бр ұқсастық = 2;
бұрыс жауап = 0)
Шеге мен винттың айырмашылығы не де? Олар егер сенің алдында столда жатса, қалай оларды тани алар едің?
(винттік бүр (бұранда, айнала бұралған сызық) = 3;
винт бұрап кіргізілген, ал шеге енгізіледі немесе винтта гайка бар = 2;
бұрыс жауап = 0)
Футбол, жоғарға секіру, теннис, сұға түсу – ол…
(спорт (денешынықтыру) = 3;
ойындар (жаттықтыру, гимнастика, сайыс) = 2;
бұрыс жауап = 0)
Қандай тасымалдау құралдарың білесін?
(жердегі үш тасымалдау құралдары + самолет немесе корабль = 4;
жердегі тек үш тасымалдау құралдары немесе тек тасымалдау құралдар, ол олармен жүруге болатыңдар деп түсіндіргеннен кейін ғана, самолет, корабльмен қоса
толық тізім = 2;
бұрыс жауап = 0)
Кәрі адам жас адамнан немен өзгеше болады? Олардың арасында қандай айырмашылық?
(үш белгі (ақ түскен шаш, шаштың жоқтығы, әжімдер, нашар көретіндігі, үнемі ауратындығы және т.б.) = 4;
бір немесе екі айырмашылық = 2;
бұрас жауап (онда таяқ бар, ол темекі тартады …) = 0
Неге адамдар спортпен шұғылданады?
(екі себеп бойынша (дені сау болу, шынығу, семіз болмау және т.б.) = 4;
бір себеп = 2;
бұрыс жауап (бірдене жасай білу, ақша табу үшін және т.б.) = 0)
Неге біреу жұмыстаң ауыткығанда, ол жаман болады?
(басқалар ол үшін жұмыс істеу керек (немесе басқаша айтқанда, біреу соның салдарынан зардап келтіреді деп) = 4;
ол еріншек, ақшаны аз табады, ештене сатып ала алмайды = 2;
бұрыс жауап = 0)
Неге хатқа марка жабыстыру керек?
(осылай хатты жіберу үшін төлейді = 5;
оны алатын басқа адма, әйтпесе оған айып төлейтін болады = 2;
бұрыс жауап = 0)
Баллдарды қосамыз
+ 24 және одан жоғары сома – жоғарғы вербалдық интеллект (ой-өріс).
+ 14 –тен 23-дейін – ортаншыдан жоғары.
0 -ден + 13- дейін – вербалдық интеллекттың орташа көрсеткіші.
1-ден – 10-дейін – орташадан төмен.
11-ден әрі қарай кішілері – төменгі көрсеткіш.
Егер вербальдық интеллекттың көрсеткіші төмен немесе орташадан төмен болса, баланың қосымша нерві–психикалық дамуын зерттеу қажет.
3. Д. Б. Эльконин әзірлеген Графикалық бақылау
Мүқият тыңдау қабілетін, үлкендердің нұсқаларын нақты орындауын, бір бет қағазда бағдарлана білуді, өз бетінше үлкендердің тапсырмасы бойынша әрекет жасауын айқындайды.
Өткізу үшін, бірінің астында бірі орналасқан, төрт нүкте сүретпен салыңған, бір бет клеткалы қағаз керек (дәптердікі). Нүктелер арасындағы қашықтық вертикаль бойынша шамамен 8 клетка болу керек.
Тапсырма
Зерттеу алдында ересек адам түсіндіредіт: “Қазір біз өрнек саламыз, олар әдемі және жинақы болып шығаруға тырысу керек. Ол үшін мені мұқият тыңдап, менім айтқандайымдай сүреттеу керек. Мен қанша клеткаға және қай жаққа қарай сен сызықты жасауын керек екенін айтып отырамын. Келесі сызықты сен бұрыңғысы біткен жерге салуын керек. Сенің оң қолың қайда екенін ұмытқан жоқсын ғой? Қолынды ол айтқан жаққа соз? (есікке, терезе қарай, т.б.). Мен сызықты оң жаққа қарай жаса дегенде, сен оны есікке қарай өткіз (кез келген көрнекті бағытты таңдау). Сол қолың қайда? Мен сызықты сол жаққа қарай жаса дегенде, қолыңды есіне ал ( немесе кез келген сол жақтағы бағыт). Ал енді сүрет салып көрейік.
Бірінші өрнек – жаттығұшы, ол бағаланбайды, бала тек тапсырманы қалай түсінгені тексеріледі.
“Қарындашты бірінші нүктеге қой. Қарындашты қағаздан ажыратпай сүрет сал: бір клетка төмен, бір клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка оңға, бір клетка төмен, әрі қарай өзің осындай өрнекті салып жалғастыр.” Айтып отырған кезде, бала алдыңғы тапсырманы орындап үлгеру үшін, пауза жасау керек. Өрнек бүкіл беттің кендігіне жасалу міндетті емес.
Орындау процессі кезінде оны қайраттандырып қоюға болады, бірақ өрнектің жасалуы бойынша ешқандай қосымша нұсқалар берілмейді.
“Келесі өрнекті саламыз. Келесі нүктені тап, оған қарындашты қой. Дайынсын ба? Бір клетка жоғары, бір клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка оңға, бір клетка төмен, бір клетка оңға, бір клетка төмен, бір клетка оңға. А енді өзін сол өрнекті салып жалғастыр.”
2 минөттен кейін келесі тапсырманы келесі нүктеден жасай бастаймыз.
“Назар аударыңыз! Үш клетка жоғары, бір клетка оңға, екі клетка төмен, бір клетка оңға, екі клетка жоғары, бір клетка оңға, үш клетка төмен, бір клетка оңға, екі клетка жоғары,
бір клетка оңға, екі клетка төмен, бір клетка оңға. Енді өзін өрнекті әрі қарай салуды жалғастыр.”
2 минуттан кейін – келесі тапсырма: “Қарындашты төменгі нүктеге қой. Назар аударыңыз! Үш клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка солға, екі клетка жоғары, үш клетка оңға, екі клетка төмен, бір клетка солға, бір клетка төмен, үш клетка оңға, бір клетка жоғары, бір клетка солға, екі клетка жоғары. Енді өзің өрнекті салуды жалғастыр.” Келесі өрнектер болып шығуы тиіс:
Қорытындыларды бағалау
Жаттығушы өрнек бағаланбайды. Әр келесі өрнекте тапсырманың нақты жаңғыртуы және баланың өз бетінше өрнекті жалғастыру қабілеті қарастырылады. Тапсырма жақсы орындалған болып есептеледі, егер нақты жаңғыртуы болса (сызықтардың қисықтығы, “дірілдеген” сызық, “кір” бағаны төмендетпейді). Егер жаңғырту кезінде 1-2 қате жіберілсе – орташа деңгейде. Төменгі баға, егер жаңғырту кезінде бөлек элементтердің ғана ұқсастығы болса әлде ұқсастық тіпті де болмаса. Егер бала, қосымша сұрақ қоймай, өз бетінше өрнекті салып жалғастырса – тапсырма жақсы орындалды. Баланың жаңсақтығы, өрнекті салуды жалғастыруда жіберген қателіктері – орташа деңгейі.
Егер бала өрнекті салуды жалғастырудан бас тартса әлде, оны салғанда бір де бір дұрыс сызық сала алмаса – орындаудың төмен деңгейі.
Мұндай диктанттарды дамытылынған ойынға айналдыруға болады, олардың көмегімен балада ой-өріс, зейін қою, нұсқауды тындау қабілеті, логика дамиды.
4. Лабиринт
Мұндай тапсырмалар баллар журналдарында, мектепке дейінгі балалардың жұмыс дәптерлерінде жиі кездеседі. Көрнекі-схемалық ой-өрістің деңгейін (және жаттықтырады) (схемалармен, шартты белгілермен пайдалануды), ықылас-назарды дамытуды анықтайды. Осындай лабиринттардың біз бірнеше түрлерің ұсынамыз:
5. Р. С. Немов әзірлеген тест “Не жетіспейді?”
Тапсырма
Балаға 7 сүрет ұсынылады, олардың әр қайсысында бір маңызды детальдар жетіспейді, әлде бірдененің сүреті дұрыс салынбаған.
Диагностика жасаушы, секундомер арқылы, тапсырманың орындалуына жұмсалған уақытты жазып қояды.
Қорытындыларды бағалау
10 балл (өте жоғары деңгей) – бала барлық 7 дәлсіздіктерді 25 секундтан аз уакытта тауып айтып берді.
8-9 балл (жоғары) – барлық дәлсіздіктерді іздестіру уақыт 26-30 секунд құрады.
4-7 балл (орташа) – іздестіру уақыты 31 ден 40 секундқа дейін.
2-3 балл (төмен) – іздестіру уақыт 41-45 секунд құрады.
0-1 балл (өте төмен) – іздестіру уақыты 45 секундтан көп.
6. Тест “Айырмашылықтарды тап”.
Байқаушылықты дамытудың деңгейін айқындайды
Бір бірінен 5-10 детальдармен айырымашылығы бар, екі ұқсасты сүреттерді дайында (мұндай тапсырмалар балалар журналдарында, дамытушы кітап жазу үлгілерінде кездеседі).
Бала сүреттерді 1-2 минөт қарайды, содан соң өзі тапқан айырмашылықтарды айтады. Байқаушылықтың жоғары деңгейдегі мектеп жасына дейінгі бала барлық айырмашылықты табу тиіс.
7. Тест “Он сөз”.
Ықтиярлы есте сақтау және дыбысты есті, сондай-ақ назар салудың тұрақтылығы мен шоғырлану икемділігін оқып үйрену
Өз ара мағына бойынша байланыспаған бір буынды немесе екі буынды жиынтықты әзірле. Мысалы: стол, бүрген, бол, қол, піл, парк, бақшаның есігі, терезе, бак, ит.
Тест өткізудің шарты – тыныштық.
Басында айтыңыз: «Мен қазір сенің сөздерді қалай жаттай алатынынды, тексергім келеді. Мен сөздерді айтамын, ал сен мұқият тыңдап оны жаттауға тырыс. Мен бітіргеннен кейін, қанша сөздерді, қай тәртіпте жаттасаң, сонша сөздерді қайтала.»
Небәрі, сөздердің 5 ұсынысы өткізіледі, яғни, бірінші тізбелеуден және жаттаған сөздерді бала қайталағаннан кейін, Сіз сол 10 сөзді қайта айтасыңыз: «Қазір мен сөздерді тағы қайталаймын. Сен оларды қайтадан жаттайсың және ана жаттағандарынды, қайталайсын. Ана кезде айтқан сөздерінді және жаңа жаттаған қайсылары, соны айтып шық».
Бесінші ұсыныстың алдында айтыңыз: «Қазір мен сөздерді соңғы рет атаймын, ал сен көбірек жаттауға тырыс».
Нұсқадан басқа, сіз басқа ештене айтуыңыз тиіс емес, тек қайраттандыруға болады.
Жақсы нәтиже, егер бірінші ұсыныстан кейін бала 5-6 сөзді айтса, бесіншіден кейін – 8-10 (жоғарғы мектепке дейінгі жас үшін)
8. Тест «Не жетіспейді?»
Осы тест тапсырмасының барлығы, оңай, сонымен бірге көру есін өте дамытатын, пайдалы ойын.
Ойыншықтар, неше түрлі заттар немесе сүреттер пайдаланылады.
Баланың алдында сүреттер жайып салынады (немесе ойыншықтар) – он данаға дейін. Ол оларға 1-2 минөт қарайды да, содан соң теріс бұрылады, ал Сіз бірденені ауыстырасыз, алып тастап немесе орнын ауыстырып, содан соң бала қарап не өзгергенін айтуға тиіс.
Жақсы көру есі болса, бала 1-3 ойыншықтың жоғалғанын, оларды басқа орынға ауыстырғаның тез байқайды.
9. Тест “Төртінші – артық”.
Жалпылауы, логикалық, бейнелі ойлауы айқындалады.
Жоғары мектепке дейінгі жастағы балалар үшін сүреттерді де, және сөздік қатарды да пайдалануға болады. Маңыздысы бала артықты таңдағаны емес, өз таңдауын қалай түсіндіретіндігі.
Сүреттер немесе сөздер дайындап, қойыңыз, мысалы:
ақ саңырауқұлақтың, қайың саңырауқұлақ, гүлдің және мухомор бейнелері;
кастрюль, шыныаяқ, қасық, шкаф;
стол, стул, керует, қуыршақ.
Сөздік мүмкіншілікті варианттар:
ит, жел, құйын, дауыл;
батыл, қайсар, өжет, ызалы;
күлуге, отыруға, қабақ шытуға, жылауға;
сүт, сыр, тоң май, қатық;
бор, қалам, бақша, қарындаш;
күшік, мысықтың баласы, ат, торай;
тәпішке, туфли, қысқа шұлық, бәтінке, т.б.
Егер осы әдістемені дамытпалы ретінде пайдаланса, 3-5 сүреттерден немесе сөздерден бастауға болады, бірнеше дұрыс жауап варианттары бола тұра, лирикалық қатарды жүре келе қыиндату, мысалы:мысық, арыстан, ит те (мысықтұқымдастардан емесе) және арыстан да (үй жануары емес) артық болуы мүмкін.
10. Тест “Жіктеу”.
Логикалық ойлауды зерттеу.
Әртүрлі топтарды өзіне қоса алған, карточка жиынтығын дайында,: киім, ыдыс аяқ, ойыншықтар, жиһаз, үй және жабайы жануарлар,тамақ, т.б.
Балаға сүреттерді топтар бойынша жайып қою ұсынылады (алдын ала араластырылған), әрі қарай толық еркіндік беріледі. Жасағаннан кейін бала, неге ол сүреттерді дәл осылай жайғанын, түсіндіруге тиіс (көбінесе балалар жануарлар мен немесе ас үйдің жиһазын және ыдыс аяқты қосады, немесе киім мен аяқ киімді, бұл жағдайда оған бұл карточкаларды бөлуді ұсыныңыз).
Тапсырма орындалуының жөғарғы деңгейі: бала карточкаларды дұрыс топ бойынша жайғастырды, не үшін екенін және осы топты атап айта алды («үй жануарлары», «киім», «тамақ», «көкөңістер» т.б.).
11. Тест “Сүреттер бойынша әңгіме құру”.
Тіл дамуының деңгейін, логикалық ойлауын айқындау үшін, психологтар жиі пайдаланады.
«сүреттердегі әңгімелер» – сериясынан сүреттерді іріктеп алып, оларды қиыңыз. Жоғары мектепке дейінгі жастар үшін, бір сюжетпен біріктірілген 4-5 сүрет жеткілікті.
Сүреттерді араластырады да балаға ұсынады: “Егер осы сүреттерді рет бойынша орналастырса, әңгіме болады, ал дұрыс жайып қою үшін, ойлану керек, басында, аяғында, ал не ортасында болды.” Жайғанда солдан онға қарай, тәртіппен, қасында, ұзын жолақпен жаю керек екендігін, ескертіңдер.
Тапсырма орындалуының жөғарғы деңгейі: бала сүреттерді дұрыс қосты, кең таралаған сөйлемдерді пайдаланып, олар бойынша әңгіме құрастыра алды.
* * *
Тағы да, естеріне саламын:
• барлық ұсынылған әдістемелер дамытпалы ойындар ретінде пайдаланылуы мүмкін;
• бала мектепке түсер кезінде барлық айтылған тесттарды қолдану міндетті емес, психологтар өздері атқарылуда ең ақпаратты және оңайын таңдайды;
• барлық тапсырмаларды дереу жасау міндетті емес, бірнеше күннің ішінде жасауды ұсынуға болады;
• ішінде тек сипаттауы қоса бар ғана емес, нормаға сәйкестеу көрнекі материалы бар, осындай әдістемелердің қазір сатылыста пакеттері пайда болды. Осы пакеттерді сатып алған кезде, әдістеме жиынтықтарына, сүреттердің жасалынған сапасына және басылымына назар аударыңыз
